BİSİKLET PAYLAŞIM SİSTEMLERİ

İsmail AY – Mikro Mobilite Teknolojileri Derneği Genel Başkan Yardımcısı
Mustafa Cihan BİRİNCİ – Mikro Mobilite Teknolojileri Derneği Yönetim Kurulu Üyesi

İlk yazımızda bisiklet paylaşımı sistemlerinin amaçları ve yararlarına, iş modellerine ve paydaşlarına değinmiş, dünyadaki bisiklet paylaşım sistemi firmaları ve işletme modellerinden bahsetmiştik. Bu yazımızda paylaşım modeli planlamak üzere gereken aşama ve göz önünde bulundurulması gereken hususlardan, sistem modellerinden ve avantajlarından bahsedeceğiz…

Planlamaya Başlamadan Önce

Bir bölgede bisiklet paylaşımı sistemi planlamaya başlamak üzere bazı öncelikli konuların göz önünde bulundurularak değerlendirilmesi gerekmektedir. Sistemin birincil ve ikincil hedeflerinin neler olacağı, otomobil ve otobüs gibi mevcut ulaşım araçlarına olan bağımlılığı azaltmak, araç park alanı ihtiyacının azaltılması, terkedilmiş bisikletlerin oluşturduğu alan işgalinin önlenmesi gibi faydaların tespit edilmesi, sistemin verimli kullanımı için bu kapsamda planlanması sonraki adımlar için hayati öneme sahip olacaktır.

Sistem gereksinimlerini belirlemek üzere, hizmetin kaç kişilik bir kitleye hitap edeceğinin hedeflenmesi, hangi coğrafi bölgede, ne kadar bir alan kapsamında sunulacağının değerlendirilmesi, bisiklet kullanım sıklığı ve uzunlukları göz önünde bulundurularak üyelik türleri ve kullanıcı profili tiplerinin belirlenmesi ve bisiklet ihtiyacının bu aşamada tespit edilmesi gerekmektedir. Bir diğer hususta mevcut kapasite ve imkanların neler olduğunun saptanması olacaktır. Bu kapsamda mevcut durumda sistemi işletmek ve desteklemek için yeterli personel sayısının ve bu personellerin ihtiyaç duyacağı eğitimlerin tespit edilmesi gerekmektedir. İş gücü ile birlikte, bisiklet istasyonları ve park alanları için sistem altyapısını ve ihtiyaçlarını karşılayacak mevcut altyapının yeterliliği ile ilgili bu aşamada etüt çalışmaları gerçekleştirilmelidir.

Bütün kapsam ve imkanlar değerlendirildikten sonra ihtiyaç duyulan sistemin kurulum ve işletmesinin kamu veya özel hangi finansal kaynaklarla gerçekleştirileceğinin kararlaştırılması, mali açıdan sistemin desteklenmesi için sponsorluk vb yöntemlerin değerlendirilmesi ve işletme maliyetleri ile sistem iyileştirmeleri ve yenilemelerinin nasıl finanse edileceğinin belirlenmesi gerekmektedir.

Bisiklet Paylaşım Sistemi Modelleri

Amaca Özel (Ad Hoc) Sistemler: Bu sistemlerde, bisikletler kilitsiz bir şekilde belirli noktalara bırakılır. Bisikletlerin ortak kullanıma açık olduğunu göstermek için belirli bir renge boyanır ya da işaretlenir. Herkes istediği gibi bisikletleri alıp kullanabilir. Bu sistemin avantajları, hiçbir teknolojik altyapı ve işletme masrafı olmadığı için en düşük maliyetli bisiklet paylaşım modeli olması ve kullanıcıların istediği bisiklet    modelini kullanabilmesidir. Bisikletlerin ne kadar kullanıldığı ve kim tarafından kullanıldığında dair hiçbir verinin tutulamaması, rastgele bölgelerde bırakıldığı için ihtiyaç duyduğunuz yerde bisiklet bulmanın zorlaşması, bisikletler kolayca çalınabilir, hasar görebilir olması, tehlikelere açık ve güvenlik zafiyeti olması da dezavantajları olarak belirtilebilir.

Bisiklet Garajları (Bike Corral): Bisikletler merkezi bir yerde depolanır ve kilitlenir. Kilitlerin anahtarları merkezi bir yerde olan bir kişide bulunur ve buradan yönetilir. Bu sistemde bisikletlerin işletme saatleri içinde bisiklet garajlarının olduğu yerden alınıp bırakılmak zorunluluğu vardır.         Yatırım maliyetlerinin görece düşük olması, tercihe bağlı istenilen bisiklet modelinin kullanılabilmesi, merkezi yönetim ile kontrol edilebilirliğin sağlanması gibi avantajları bulunurken, yer tahsisi, personel ihtiyacı gibi maliyetler söz konusu olmakta ve bisikletlerin belirli noktadan alınıp bırakılmasının gerekliliği ihtiyaca karşılık verme ve esneklik özelliğinin bulunmamasına sebep olmaktadır.

Elektronik Anahtar Kutuları:       Elektronik anahtar kutuları kullanılarak bisiklet anahtarları emniyet altına alındığı ve bisiklet kullanımı hakkında kayıt tutulduğu sistemlerdir. Özel tasarlanmış bisiklet istasyonlarına ve duraklara ihtiyaç duymayan bu sistemlerde anahtar kutuları hemen bisiklet park demiri üzerine bisikletlerin yanına monte edilebilmektedir. Bisikletlerin üzerinde entegre U kilit bulunduğu için kullanıcı istediği park demirine bisikleti kilitleyebildiği için kullanım kolaylığı sağlayan bu sistem, istasyonlar arası dengeleme hizmeti yapılmadığı için bisiklet paylaşımı yönetimi en düşük maliyetli sistem olarak görülmektedir. Ancak kullanıcıların bisikletleri belirli yerlerden alıp aynı yerlere bırakmak zorunda olması sebebiyle esnekliği düşük görülen sistemde, her bir bisikletin kendine ait bir elektronik anahtar kutusu ve bölgesel yönetim ve kontrol mekanizmasına ihtiyaç duyulmaktadır.

Kiosk – İstasyon Bazlı Sistemler:  Belirli bölgelerde istasyon ve kiosk olarak kurulumu yapılan ve bisikletlerin kilitlenerek elektronik olarak kontrol edilen sistemlerdir. Bu sistemde bisikletlerin güvenliği oldukça yüksek ve 7/24 ulaşılabilir durumda olup, kiosk noktaları sistemin nerede olduğunu belirli kılmakta, yazılım sayesinde bisikletlerin ne kadar kullanıldığı ve nerede olduğunu tespit etmek mümkün olmaktadır. İlk kurulum ve işletme maliyetleri açısından en pahalı çözüm olan sistemde özel tasarlanmış ve elektronik donanıma sahip bisikletlere ihtiyaç duyulmakta ve bisikletler yalnızca istasyonlara bırakılabildiği için sistem esnekliği düşük olmaktadır. 

İstasyondan Bağımsız (Free Floating) Sistemler: İstasyon bazlı bisiklet paylaşım sistemlerinin durağa bağlı ve bu nedenle çok esnek bir bisiklet teslim seçeneği sunmaması nedeniyle 2017 yılından itibaren istasyondan bağımsız (Free Float) sistemler yaygınlaşmaya başlamıştır. İstasyondan bağımsız sistemlerde durak ve park üniteleri bulunmadığı için sistem altyapı gereksinimleri ve yatırım maliyetleri oldukça düşmektedir. Ancak tüm sistem operasyonları bisiklet üzerinde bulunan IoT cihazlar üzerinden gerçekleştirildiği için bisiklet maliyetleri yükselmektedir. İstasyondan bağımsız bisiklet sistemlerinin getirdiği en büyük avantaj son kilometre olarak tabir edilen (Last Mile) ulaşım sorununa getirdiği esnek çözümdür. Kullanıcılar ulaşmak istedikleri son noktaya kadar gidebildiği için daha esnek bir ulaşım alternatifi sunulmaktadır. Fakat bisikletler gelişi güzel park edildiği için kent estetiği açısından olumsuz görüntüler oluşabilmektedir.