BİSİKLET PAYLAŞIM SİSTEMLERİ – 2

İsmail AY – Mikro Mobilite Teknolojileri Derneği Genel Başkan Yardımcısı
Mustafa Cihan BİRİNCİ – Mikro Mobilite Teknolojileri Derneği Yönetim Kurulu Üyesi

“Paylaşımlı Bisiklet Kullanımı” yazı dizimizde daha önce; Bisiklet paylaşımı sistemlerinin amaçları ve yararlarına, iş modellerine ve paydaşlarına değinmiş, dünyadaki bisiklet paylaşım sistemi firmaları ve işletme modellerinden, paylaşım modeli planlamak üzere gereken aşama ve göz önünde bulundurulması gereken hususlardan ve sistem modellerinden bahsetmiştik. Bu yazımızda bisiklet paylaşım sistemi kurulumu için ön koşullardan, sistemlerin sahip olması gereken özelliklerden ve iş modellerinin avantaj-dezavantajlarından bahsedeceğiz…

Bisiklet Paylaşım Sistemi için Ön Koşullar

• İstasyon Yoğunluğu

Başarılı bir bisiklet paylaşım sisteminin 1 km² içinde 10-16 adet istasyona ihtiyacı vardır. Bu istasyonların birbirinden uzaklığı uygun yürüme mesafesi olan 300 metre civarında olmalıdır. Daha düşük istasyon sıklığı veya duraklar arasındaki mesafenin çok uzun olması kullanım oranlarını düşürmektedir.

• Bisiklet Miktarı

Nüfus yoğunluğuna göre değişebilmekle birlikte bisiklet paylaşım sisteminin bulunduğu alanlarda 1000 kişi başına en az 10-30 bisiklet bulunmalı, özellikle büyükşehirlerde pik saatlerdeki talepleri karşılayabilmek için sistemdeki bisiklet sayısı daha fazla olmalıdır.

• Kapsama Alanı

Düşük kapsama alanları sistemin kullanımını düşüreceğinden, yeterli sayıda kullanıcı ve ulaşım noktasına erişebilmek için bisiklet paylaşım sisteminin kurulduğu ve kapsadığı alanın en az 10 km² olması gerekmektedir.

Bisikletler sağlam, kullanışlı ve göze hoş gelecek şekilde tasarlanmış olmalıdır. Hırsızlık ve bisiklet parçalarının başka yerlerde satılmaması için bisikletin özel tasarlanmış bir modeli ve parçaları olmalıdır. Bisikletlerin kilitleme sistemi tam otomatik ve tüm bisiklet ve kullanıcı hareketleri gerçek zamanlı olarak izlenebilmelidir.

Bisikleti kiralama işlemi kolay olmalıdır. Yazılımın kullanıcı ara yüzü ödeme ve sisteme kayıt işlemlerini kolay, hızlı ve anlaşılır bir şekilde düzenlenmiş olmalıdır.

Bisiklet Paylaşım Sistemi Özellikleri

Bisiklet, istasyon ve park üniteleri ve bilgi teknolojileri altyapısı, günümüz bisiklet paylaşım sistemlerinin üç ana unsurunu oluşturmaktadır. Yapılan araştırmalar ve kullanıcı geri dönüşleri göz önünde bulundurulduğunda bu üç ana unsurla ilgili gereklilik ve öneriler şu şekilde öne çıkmaktadır.

Bisiklet paylaşım sisteminde yer alan bisikletlerin, iklim koşullarına dayanıklı, şık ve sade bir tasarıma sahip, unisex kullanıma hitap eden, vandalizme karşı dayanıklı ve sağlam yapıda olmaları gerekmektedir. Kullanım kolaylığı ve işlevselliği açısından en az 3 vitesli ve sepetli bisiklet kullanımı önerilmektedir.

İstasyonlar ve park ünitelerinin, 7/24 Bisiklet kiralama ve teslim etme, abone kartı ve banka kartları ile kolay kiralama imkânı sunması, güneş enerjisi panelleri ile çalışabilmesi, modüler ve taşınabilir yapıda olması, bisiklet kaskı kiralanabilmesi ve istasyonlar arasında bisiklet dağılımını dengeleyecek servis hizmeti olması sürdürülebilirlik ve müşteri memnuniyeti açısından beklenen hususlar olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bilgi teknolojileri altyapısında ise, bisiklet erişimlerinin internet üzerinden bilgisayar veya mobil uygulamalar üzerinden eş zamanlı olarak izlenebilmesi, bisiklet hareketlerinin yetkililerce takip edilebilmesi, her bir bisikletin kullanım geçmişi gibi bilgilerine yetkililerce erişilebilir olmalıdır. Aynı zamanda kullanıcılara yine internet ve mobil uygulamalar üzerinden üyelik, kiralama başlatma-sonlandırma ve ödeme gibi fonksiyonların sunulması beklenmektedir.

İşletme Modellerine Göre Avantajlar ve Dezavantajlar

Kamu kurum ve kuruluşları, bisiklet paylaşım sisteminin başarılı olabilmesi için tüm malzemelerin kullanım yetkisine sahiptir, sistemin başarılı bir şekilde çalışabilmesi için başka amacı yoktur.   Ancak bisiklet paylaşım sistemlerinin işletilmesi ile ilgili uzmanlık bilgisi yetersiz genel anlamda yetersizdir.

Toplu ulaşım departmanları, ulaşım hizmetleri ile ilgili bilgi ve tecrübeye sahiptir. Müşteri hizmetleri, bakım personeli ve depolama alanlarına sahip olduğu için maliyetleri azaltma ve paylaştırma imkanına sahiptir. Ancak birbirilerini rakip olarak görme potansiyelleri bulunduğundan diğer ulaşım hizmetleri konusunda çalışan kurumlar ile ortak çalışması zordur.  Bisiklet paylaşım sistemi büyüme sürecinde kendi müşteri hizmetleri, bakım ve depolama merkezi olacak şekilde gelişebilir.

Özel sektör, genel olarak yüksek verimlilik elde etmeye çalışır. Kar odaklı çalıştığı için sistemin kullanıcı yararına yönelik geliştirilmesinde engeller çıkabilir. Mali darboğaz ya da sözleşmeye ilişkin şartlar nedeniyle verimliliği düşebilir; idarenin yeni program ve politikalarına uyum sağlaması zordur.

Kâr amacı gütmeyen kuruluşlar, bisiklet paylaşım sisteminin kullanıcı için verimli ve kullanışlı olmasını öncelikli hedef alır.         Genel olarak mali gücü zayıf ve sınırlıdır. İşe odaklanması ortalamanın altında olduğu için mali sürdürülebilirlik gücü yetersizdir.

İşletme Modelinin Belirlenmesi

İşletme modelini belirlemek üzere birtakım hususlar belirlenmelidir. En başta belirttiğimiz üzere ilk olarak, bisiklet paylaşım sistemi ile hedeflenen amaçların doğru tespit edilmesi gerekmektedir. Sağlık, alternatif ulaşım modu oluşturulması, trafik sıkışıklığının azaltılması, hava kirliliğinin azaltılması, daha yaşanılır bir kent olma çabası, bisiklet kullanımının artırılması, kısa mesafeli yolculukların araç yerine bisiklet ile yapılması, sivil toplum kuruluşları tarafından her platformda dile getirilen başlıca talep bisikletin bir ulaşım aracı haline getirilmesi ve toplu ulaşım ile bütünleşmesi, metro – metrobüs – iett ile ortak planlama ve projelerin yapılması gibi birçok fayda göz önünde bulundurularak bu faydaların hedefler kapsamında ele alınması, yatırım ve işletme maliyetlerini üstlenecek tarafların belirlenmesinde önemli rol oynayacaktır.

Bu hedefler kapsamında kurulum, işletme ve bakım maliyetleri ile sistem beklentileri göz önünde bulundurularak, sistemin yatırım maliyetlerini de üstlenecek sahibi ve bakım onarım faaliyetlerini de yürütecek işletmecisinin, kamu, özel veya kâr amacı gütmeyen kuruluşlar arasından belirlenmesi gerekmektedir. Bir sonraki aşamada sistemin ilk kurulum maliyeti ve işletme giderlerinin nasıl karşılanacağı tespit edilmeli, bu kapsamda; Devlet Teşvikleri ve Fonlar, Öz Kaynakları, kamu bütçesinden Kaynak Ayrılması, ortak fon oluşturulması, sponsorluk faaliyetleri, yap-işlet-devret modeli gibi alternatifler değerlendirilmelidir.

Bisiklet Paylaşım Sisteminin Etkin ve Verimli Çalışması için Neler Gerekir?

Bisiklet paylaşım sisteminin etkin ve verimli çalışması sağlamak üzere kullanım amaçlarının genişletilmesi ve kullanıcı kitlelerin ihtiyaçları ve teknolojik gelişmelerin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bu kapsamda; bisikletler konforlu ve emniyetli olmalı, birçok noktada kiralama istasyonu olmalı ve kolay erişilebilir olmalı, abonelik ve kiralama işlemleri kolay ve anlaşılır olmalı, bisiklet istasyondan kolay alınabilmeli, güvenli bisiklet yolları yapılmalı, bisiklet kullanımını özendirecek tarifeler uygulanmalı, toplu ulaşıma entegrasyon kapsamında aktarma indirimlerine bisiklet de dahil edilmeli, iyi bir reklam, tanıtım ve müşteri hizmetleri merkezi olmalı, internet sayfası net, kısa ve anlaşılır olmalı, mobil uygulama herkesin kullanabileceği şekilde kullanışlı tasarlanmalı ve yabancı turistlerin de kullanabileceği yapıda olmalıdır.

Ayrıca, sistemin ve toplumsal faydalarının bilinirliğini sağlamak ve arttırmak üzere, Sivil Toplum Kuruluşları ile ortak çalışmalar yapılmalı, sistem ve işletme konusunda görüş ve önerileri alınmalı, bisiklet ve diğer mikro hareketlilik araçlarının kullanımını yaygınlaştırabilmek ve güvenli kılmak üzere gerekli altyapıların temini hususunda STK’lar ile hareket edilerek merkezi ve yerel yönetimlerin bu hususları öncelikli gündeme alınması sağlanabilir.

Sonuç

İnsan sağlığı, çevreye duyarlılığı, trafik sorununa alternatif çözüm oluşturması gibi birçok özelliği ile bisikletli ulaşım ve mikro hareketlilik çözümlerinin yaygınlaştırılmasının sürdürülebilir ulaşımı sağlamak üzere bir gereklilik olduğu dünya genelinde kabul edilmekte ve şüphe götüremez bir gerçeklik olarak karşımıza çıkmaktadır. Hedeflenen faydaların tespitinden itibaren en etkin ve sürdürülebilir işletme modeli ile kullanıcı ve işletme odaklı sistem detayları planlanarak mikro hareketlilik ağlarının genişletilmesinin ulaşım acil eylem planlarında yerini alması bir gerekliliktir. Bireylerin ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde, kullanım ağının ve güvenli kullanım imkanlarının artması ile tercih edilebilir bir ulaşım sistemi haline gelecek olan bisikletli ulaşımın yaygınlaştırılamaması durumunda yeteri düzeyde fayda edinilemeyecek ve kazanımları düşük olan sistemin sürdürülebilirliği tehlikeye girecektir. Bu alanda kullanımı yaygınlaştırmak üzere, özellikle büyükşehirlerde bisiklet paylaşım sistemlerinin yaygınlaştırılması, spor ve eğlence ile insan hayatında önemli bir yer edinen sistemlerin ulaşımın da bir parçası olarak görülmeye başlanmasının sağlanması için başlanan çalışmaların hızlandırılarak devamlılığının sağlanması gerekmektedir.

Değerli katkı ve desteklerinden ötürü İSPARK Heliport ve Akıllı Bisiklet İşletmeleri Şefi Ahmet Savaş Bey’e teşekkürlerimizle

Kaynakça;

https://www.itdp.org/ “Institute fot Transportation & Development Policy”

Winslow, J., & Mont, O. (2019). Bicycle sharing: Sustainable value creation and institutionalisation strat-egies in Barcelona. Sustainability, 11(3), 728.